Amaia edo euskaldunak VIII. mendean
| Amaia edo euskaldunak VIII. mendean | |
|---|---|
| Jatorria | |
| Egilea(k) | Francisco Navarro Villoslada |
| Argitaratze-data | 1877 |
| Izenburua | Amaya o los vascos en el siglo VIII |
| Jatorrizko herrialdea | Espainia |
| Orrialdeak | 410 |
| Ezaugarriak | |
| Genero artistikoa | historical fiction (en)  |
| Hizkuntza | gaztelania |
| Egile-eskubideak | jabetza publiko |
| Fikzioa | |
ikusi
| |
Amaia edo euskaldunak VIII. mendean (gaztelaniaz: Amaya o los vascos en el siglo VIII) 1879an Francisco Navarro Villosladak gaztelaniaz idatzitako eleberri historiko erromantikoa da.[1]
Argumentua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Oharra: Atal honek istorio osoa edo amaiera argitzen du. |
Historia eta kondaira nahastuz, eleberria euskaldun pagano eta kristauek, lehendabiziko Iruñeko erregearen zuzendaritzapean eta lehendabiziko Asturiasko erregea aliatua izanik, elkarrekin kristautasuna Islamaren aurka defenditzen dute.
Amaia noble kristaua da, Lorea euskalduna eta Ranimiro izeneko jeneral bisigodo errukigabea gurasoak dituena. Izeko, berriz, paganoen buruzagia den Amagoia du. Honek Aitorren sekretuak transmititzeko Amaia baino bere beste iloba nahiago du, Usua ahizparen eta Butroeko Lartaunen alaba. Pakomio judu matxinoa da, musulman, bisigodo eta euskaldunen artean dabilena. Bere semea den Otok, Kantabriako dukea denak, ez du bere jatorria ezagutzen. Honek, nahiz eta bisigodoen erresuman kargu ona lortu, aitak eta bere aliatuek eman diezaioketen baino kargu hobea nahi du.
Bukaeran, Aitorren sekretua ezagutarazten dute: kristautasuna gomendatzea. Buruzagi pagano gehienak kristau bihurtzen dira, Amagoia izan ezik. Amaia euskal erresistentziaren buruzagia den Gartziarekin ezkondu eta biak Nafarroako lehen errege-erreginak bilakatzen dira.
Argumentuan zehar zenbait elezahar agertzen dira: Teodosio Goñikoarena eta Aralarko San Migelena,[2] Caba Rumíarena, Solomonen mahaiarena, eta abar.
Eragina
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Literatura munduan Walter Scotten eleberriek Francisco Navarro Villosladaren lanean eragin handia izan bazuten ere, politikoki karlismoak izan zuen eragin nagusia. Aitorren mitoaren sortzailea, berriz, Agosti Xaho izan zen, abertzaletasunaren aurrekaria.
Hain zen ospetsua eleberria ezen Navarro Villosladak asmaturiko izenak, Asier,[3] Amaya eta Amagoya, "Amaia"[4] eta "Amagoia"[5] gaur egungo grafian, egun oraindik erabiltzen baitituzte gurasoek bere seme-alabentzat.
Txomin Agirrek antzeko gaia zuen euskarazko obra bat egitea erabaki zuen, eta 1897an Auñemendiko lorea argitaratu zuen.
Jesus Guridik 1920an Amaya izeneko opera egin zuen eleberrian oinarrituta.
1952an, Luis Marquinak liburuan oinarritutako Amaya filma zuzendu zuen, espainiar nazionalismoaren propaganda filma moduan.[6]
Edizioak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Iñaki Azkune Mendia; Jesús María Arrieta Sagasti (1975), Amaia, Ekilore bilduma, Ed. Mensajero. ISBN: 9788427128149
- Navarro Villosladaren istorioaren komiki bertsioa: Amaia. Euskaldunak VIII. mendean. Ilustratzailea: Rafa Ramos. Itzultzailea: Ipar Alkain. Argitaletxea: Denonartean. 2013. ISBN: 978-84-15756-21-7
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Iriarte López, Iñaki. (1998). Saltus y ager vasconum. Cultura y política en Navarra (1870-1960). .
- ↑ Campion, Arturo. Amaya o los vascos en el siglo VIII. Estudio crítico. .
- ↑ Euskaltzaindia. Izendegia: Pertsona-izenak. .
- ↑ Euskaltzaindiaren izendegia: Amaia
- ↑ Euskaltzaindiaren izendegia: Amagoia
- ↑ (Gaztelaniaz) Aguilar, Carlos. (1986). Guía del Video - Cine. Madril: Ediciones Cátedra ISBN 84-376-0615-2..
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- (Gaztelaniaz) Amaya ó Los Vascos en el Siglo VIII (testu osoa), Cervantes Virtual webgunean.
